Татарстан Республикасы территориясендә урманнарның югары һәм гадәттән тыш янгын куркынычы турында шторм кисәтүе
Хөрмәтле гражданнар! «Татарстан Республикасының гидрометеорология һәм әйләнә-тирә мохитне мониторинглау идарәсе» ФДБУнән Татарстан Республикасы территориясендә урманнарның янгын куркынычлыгы турында шторм кисәтүе
2024 елның 28 апреленнән 2 маена кадәр Татарстан Республикасы территориясендә урманнарның янгын куркынычы югары булыр дип көтелә (4 класс).
Россия гадәттән тыш хәлләр министрлыгының Татарстан Республикасы буенча Баш идарәсе киңәш итә:
Янгынның турыдан-туры булмаган билгеләре: утның тотрыклы исе, томанлы төтен, кошларның, хайваннарның, бөҗәкләрнең тынычсызлыгы, аларның бер якка күчүе, горизонтта төнге таң.
Урмандагы янгынны ничек сүндерәләр? Яфрак токымнарының ботаклары белән янгын читләрен каплап, көпшәк грунт белән янгынны каплап, ут хәрәкәте юлында киң канаулар, җир полосалары урнаштыру юлы белән.
Ут торак пунктка якынлашса, нәрсә эшләргә? Кешеләрне, беренче чиратта балаларны, хатын-кызларны һәм картларны эвакуацияләргә кирәк. Кешеләрне ут таралуга перпендикуляр юнәлештә чыгарырга кирәк. Бары тик юл буйлап, шулай ук елгалар һәм инешләр буйлап, ә кайвакыт су буйлап гына хәрәкәт итәргә кирәк. Көчле төтен булганда авыз һәм борынны дымлы мамык-марле бинт, сөлге, кием белән капларга кирәк. Үзең белән документлар, акча, бик кирәкле әйберләр алырга. Шәхси әйберләрне таш корылмаларда яки туфрак белән күмелгән чокырда саклап калырга мөмкин.
Эвакуацияләнә алмаган очракта (торак пунктларда күпләп янгын булганда) герметизацияләнгән таш биналарда, гражданнар оборонасы сыену урыннарында яки зур ачык мәйданнарда, стадионнарда һ. б. яшеренеп, көтәргә генә кала.
Урманда янгын чыккач, паникага бирелмәгез. Башта ситуацияне тиз генә анализлагыз. Рельефның югары ноктасына күтәрелергә яки биек агачка менәргә, янгын чыганагы урнашкан урынны табарга, ут таралу юнәлешен һәм тизлеген билгеләргә, сулык, сазлык, урман читендәге урыннарны, торак пунктларны күрергә кирәк.
Әгәр юл киселгән булса, янгыннан утрауларда, ярларда, сазлыкта, кыя түбәләрендә һ. б. сакланырга кирәк. Агачлардан ераграк ышык урыннарны сайлагыз - алар янгында, тамырлары янганда, тавышсыз егылырга мөмкин. Ут якынлашканда, киемнәрне су белән чылатыгыз, суга ятыгыз, ләкин камыш янында түгел. Сай сулыкта башыгыз белән йокы капчыгына төренегез, башта аны һәм киемнәрне су белән чылатыгыз. Учакка эләккәч, вакыт-вакыт әйләнегез, кипкән киемнәрне чылатыгыз, йөзегезне күп катламлы бинт белән саклагыз, даими рәвештә чылатып торган марля булса да яхшы. Учакка эләккәндә, барлык нейлон, капрон һәм башка эремәле киемнәрне салыгыз, ягулык һәм тиз янучы җиһазлардан котылыгыз.
Әгәр сез урманда кечкенә янгынга тап булсагыз, аны туктату өчен кичекмәстән чаралар күрергә һәм бер үк вакытта, мөмкин булса, кемнедер якындагы торак пунктка яки урманчылыкка ярдәм сорап җибәрергә кирәк.
Урман янгыннары вакытында үзеңне ничек тотарга
Урманда янгын еш кына кеше гаебе белән барлыкка килә – ул ут белән саксыз эш итү, сүнмәгән учак, ташланган шырпы яки тәмәке, балалар шаяруы. Кайвакыт янгынның сәбәбе яшен булырга мөмкин, ләкин мондый очраклар бик сирәк. Әгәр дә сез урманда ут стихиясе белән очрашырга тиеш булсагыз, нәрсә белергә кирәк? Урман янгыннарына ничек юл куймаска? Янгын чыккан булса, нәрсә эшләргә?
Урманда янгынны ничек булдырмаска тырышырга
Беренчесе-ял итәргә яки походка әзерләнү. Үзең белән чиләк, балта һәм көрәк алырга киңәш ителә. Әгәр дә сез биш яки аннан да күбрәк кеше белән барырга теләсәгез, бу әйбәт әйбер. Әгәр дә сәяхәткә ялгыз гына барсагыз? Ялгыз турист үзен чиләкләр һәм балталар белән артык йөкләмәячәк. Ялгыз гына бара торган поход өчен (янгын чыгу ихтималы аркасында гына түгел) капкачлы җыештырылган сапер көрәк сатып алырга һәм аның кырыйларын үткенләргә киңәш ителә. Шулай итеп ул сезгә көрәк һәм балта булып хезмәт итәчәк.
Икенчесе-урманда учак ягу вакытында барлык саклык чараларын бик төгәл үтәргә кирәк. Мондый чараларга ут белән бәйле булган һәрнәрсә керә. Утны агачлар астында, бигрәк тә аскы ботаклары биек булмаган агачлар астында, кабызырга ярамый. Коры үлән күп булган яки коры агач төпләре якын урнашкан урыннарда учак ягарга ярамый. Учак өчен урынны алдан әзерләргә яки иске учак урынын кулланырга кирәк.
Тукталыш вакытында
Беренче номерлы алтын кагыйдә - беркайчан да учакны күзәтүсез калдырырга ярамый! Ягулык запасын учактан өч-биш метр ераклыкта тотыгыз. Бик кирәк очрак булмаса, бик зур ут кабызмагыз (мәсәлән, сигнал уты). Бигрәк тә җилле вакытта учакның очкыннары мөмкин кадәр азрак булсын. Ут кабызганда, җил булганда, аның көчен һәм юнәлешен исәпкә алыгыз, чөнки очып киткән очкыннар үләнне яки агач яфракларын яндырырга мөмкин. Коры яфраклы ботакларны ягулык итеп кулланмаска тырышыгыз, чөнки учактан очкыннар гына түгел, ә бөтен янып торган яфраклар таралачак. Якында сулык булса, тиешле контейнерыгыз булса су туплагыз.
Тукталыштан киткәндә, учакны җентекләп сүндерергә, су сибәргә һәм туфрак белән күмеп куярга кирәк. Ахыр чиктә, учакның сүнгәненә һәм сезнең китүегездән соң берникадәр вакыт узгач та янмавына ышаныгыз.
Урманда янгын белән очрашканда нәрсә эшләргә
Әгәр дә сез башланып кына киткән янгын күрсәгез-мәсәлән, кемдер ташлаган ут янында кечкенә үлән яисә янып торган урман түшәме, аны үзегез сүндерергә тырышыгыз. Кайвакыт ялкынны таптау гына җитә (хәер, көтәргә һәм үләннең яки түшәмнең чыннан да янып бетмәвенә инанырга кирәк, югыйсә ут яңадан барлыкка килергә мөмкин).
Булган хәлне дөрес бәяләргә тырышыгыз. Конкрет шартлардан чыгып, сез үзегез янгынны сүндерерсезме, әллә сезгә ярдәм кирәкме икәнен хәл итегез. Әгәр дә сез янгынны күрсәгез, аны сүндерергә тырыштыгыз, ләкин бернәрсә дә килеп чыкмады, ә ул көчлерәк кенә яна бара, бәлагә эләкмәс өчен, вакытында еракка китәргә кирәк.
Махсус хезмәтләргә тизрәк хәбәр итү мөмкинлеген табу оптималь булачак. Мондый хезмәтләр МЧС (телефон 01), ЕДДС (телефон 112), егерь, урманчылар булырга мөмкин. Төркемләп йөргәндә төркем әгъзаларының берсен якындагы торак пунктка яки автомобиль трассасына ярдәм сорап җибәрергә кирәк. Төркемнең калган әгъзаларына маршруттан төшү һәм янгын урыныннан китү яхшырак. Бер-берегезне күздән югалтмагыз.
Кинәт үзгәрә торган хәлләрне (җил тизлеге һәм юнәлеше үзгәрүләрен) исәпкә алыгыз. “Янгын белән тизлектә ярышмыйча” китәргә тырышыгыз, ягъни җилгә каршы яки җил юнәлешенә таба, иң яхшысы-тау битеннән төшү, ут өчен ышанычлы киртәләр артыннан китү (минераль туфрак һәм елганың киң полосалары). Еш кына бердәнбер куркыныч булмаган зона-янган участоклар, әгәр алар торфлы булмаса.
Утның җил буенча да (тизрәк) һәм аңа каршы да (акырынрак) алга баруын, ә тау битеннән аска караганда өскә таба шактый тизрәк булуын исәпкә алыгыз.
Көндәлек янгын режимын истә тотыгыз. Еш кына яндыру чык кипкәннән соң иртән башлана (иртәнге 9-10 сәгать тирәсендә) һәм кичке чык төшү белән туктатыла (кичке 20-21 сәгать). Төнлә янгын “йоклый”. Янгын аеруча көчле һәм тиз тарала төшке вакытта - 13 дән 17 сәгатькә кадәр. Яңгыр явыр алдыннан янгын чыгуы кичен көчәя. Бик коры, эссе һава торышы булганда (5-нче класс) янгыннар төнлә дә тарала, гәрчә, кагыйдә буларак, төнге вакытта түбән һәм түшәм формасында гына була.
Янгын учагы кечкенә булса
Әгәр дә сез янгынны вакытында күрсәгез һәм янгынның участогы кечкенә булса, сез аны үзегез сүндерергә карар итә аласыз. Сулык янында утка куп итеп су сибегез, ялкынны дымлы әйбер белән капларга мөмкин. Янган үләнне сынган ботаклардан ясалган “веник” ярдәмендә сүндерергә мөмкин. "Веник"ны һәр берничә сугудан соң кулларда әйләндерергә кирәк, ул үзе янмасын өчен, ә аның җылытылган ягы бераз суынып өлгерсен өчен.
Сак булыгыз, торф яна
Бу күренеш бик куркыныч. Ачы төтен күзләргә бәрелә, сулыш алу бик авыр. Төтен һәм ут сездән артта калсын өчен, ул зонадан җил юнәлешендә китәргә кирәк. Аяк астындагы кайнар җир бер генә нәрсәне аңлата: сез зур куркыныч астында. Торф янганда, ут еш кына җир астына китә, анда тулы бер участоклар яна, бушлыклар барлыкка килә. Шунда төшеп китү ихтимал, нәтиҗәләре гадәттә аяныч. Шундый шартларда хәрәкәт иткәндә, алдыгыздагы юлны колга белән карагыз. Бу сазлык буйлап йөргән кебек булачак.
Онытмагыз, янган торфның температурасы 600 градус тирәсе, һәм чыгу бик авыр булырга мөмкин.
Янгын зонасыннан чыккач
Янгын зонасыннан чыккач, мөмкин кадәр кыска вакыт эчендә бәла турында хәбәр итәргә кирәк. Хәбәрне тапшырганда, янгын координаталары, аны күргән вакыт һәм килеп чыгу сәбәбе турында сөйләгез (хәтта бу сәбәп үзегез булса да).
Һәркасыгыз нәрсә эшли ала
Табигый территориядә ут белән бик сак булыгыз. Сезнең тәртипсезлегегез зур проблемалар тудырмасын өчен, түбәндәге кагыйдәләрне үтәгез:
- кырларда һәм болыннарда коры үләннәрне беркайчан да яндырмагыз. Әгәр дә сез башкаларның моны ничек эшләвен күрсәгез, аларны туктатырга һәм коры үләннәрнең бик куркыныч булуын аңлатырга тырышыгыз;
- беркайчан да коры урманда яки торфлы урында ут кабызмагыз. Беренчедән, учакның минераль туфракта (күл яки балчык) урнашуына инаныгыз. Ут кабызганчы, уттан урман түшәмен һәм аның тирәсен бер метр радиуста кырыгыз;
- китәр алдыннан учакка куп кенә су сибегез. Шуннан соң көлне казыгыз һәм аның астында янып торган күмер сакланмаганлыгына ышаныгыз, әгәр сакланып калган булса, тагын бер тапкыр су сибегез. Учакның сүнгәнлегенә ышынмыйча китмәгез;
- беркайчан да сүндерелмәгән шырпылар яки тәмәке ташламагыз, урманда төрле пиротехник әйберләр кулланмагыз: петардалар, бенгал утлары, шәмнәр һ. б. (Яңа ел алдыннан, барысы да калын кар белән капланган вакытта гына);
- урманга автомобильләр һәм бигрәк тә мотоцикллар белән кермәгез. Глушительдәге очкыннар янгын чыгарырга мөмкин, бигрәк тә лишайник белән капланган коры урманда;
- дусларыгызга һәм танышларыгызга аларның саксызлыгы янгыннар китереп чыгарырга мөмкин икәнен аңлатырга тырышыгыз.
Профилактик чаралар урман янгыннары белән көрәшүнең иң нәтиҗәле ысулы. Бу дөньяның күп илләрендәге тәҗрибә белән расланган.
Нинди генә очракта да сез һәрвакыт бердәм ашыгыч хезмәтләр чакыру номерына мөрәҗәгать итә аласыз “112”. Шалтыратулар тәүлек әйләнәсе, шәһәр һәм кәрәзле телефоннардан бушлай кабул ителә.
Россия гадәттән тыш хәлләр министрлыгының ТР буенча Баш идарәсенең "Ышаныч телефоны" 8 (843) 288-46-96.